Het tij is gekeerd. Dat ziet ds. Rens Schalkwijk als conclusie van het symposium over kerkgebouwen dat de stichting Kerken voor Kerken organiseerde. “Tot nu toe werden kerkgebouwen in Nederland vooral gezien als een kerkelijk probleem, maar nu als een kans die niet gemist kan worden,” aldus de voorzitter van de stichting. Tien jaar geleden vond het laatste grote symposium over het thema kerkgebouwen plaats.

Dit werd wellicht het meest duidelijk in de spontane toespraak van Shadi Haddad, verbinder van migrantenkerken binnen de PKN. Hij gaf aan dat zijn cultuurschok in Nederland de kerkgebouwen waren. “In Syrië werden ze door IS vernietigd en zijn er honderdduizenden christenen die hun kerkgebouw missen. Hier staan ze leeg en worden aan de kant gezet.” Zijn opmerking over duurzaamheid was ook raak. “We letten op de plastic bekertjes en kleine dingen in duurzaamheid, maar geven niet de sleutel van de kerk aan vluchtelingen. Die moeten vervolgens kilometers reizen om bij elkaar te komen.”

Gecompliceerde problemen

Stan Uyland, van Gidsnetwerk, BMU en CiRK (herkerk.nl), wees op de meervoudige betekenis van kerkgebouwen voor spiritualiteit en sociale bewogenheid. Hij pleitte ervoor om ze te behouden en breed in te zetten voor kerk en samenleving. Hij gaf aan dat hoe verder de Nederlandse samenleving zich van de kerk verwijdert, hoe meer en gecompliceerder de problemen worden. Alleen al de druk op de jeugdzorg is enorm toegenomen en neemt nog toe. Als Gidsnetwerker wil hij zich met vele duizenden inzetten om maatschappelijke problemen aan te pakken en ziet de kerk als onmisbaar in dit proces. “Dat was het voor mijn eigen levens- en leerweg en vorming en dit gun ik jongeren van nu ook.”

Jongerenkerk

Wim Dankelman van de Van den Berg Groep is als vrijwilliger én bouwprofessional betrokken bij kerkgebouwen. Als diaken begeleidde hij de krimp van 5 naar 3 kerkgebouwen. “We bouwden een kerk om tot appartementen, maar met behoud van de voorgevel en glas-in-loodramen. Best Life Church hielpen we met het verbouwen van een kerk door er een halve verdieping en wat extra ruimte bij te creëren. Zo kon deze jongerenkerk zich verder ontplooien.”

Migrantenkerken

Bisschop Rhoinde Mijnals-Doth, van de Evangelische Broedergemeente en voorzitter van SKIN-Nederland, hield een warm pleidooi voor het openen van kerkgebouwen voor migrantenkerken. “Zij blijven zoeken, soms tot in het treurige aan toe. Honderden kerken zijn op zoek naar kerkgebouwen, soms al jaren.” Zij wees op een petitie die zij aan deTweede Kamer had aangeboden en op de toolbox van SKIN met de 5 onderdelen. “Erkenning, beleid, financiering, gebouwen en toerusting zijn nodig.” In de toolbox staat dat zij een fundament wil leggen zodat er ruimte blijft en komt voor de nieuwe, groeiende kerken in Nederland. Shadi Haddad onderschreef het betoog van de bisschop met zijn persoonlijke ervaring. Zijn kerk zoekt nog steeds naar een of meer kerkgebouwen om bij elkaar te komen.

Kind, badwater en bad

Rens Schalkwijk, theoloog, consultant en voorganger, legde uit hoe Kerken voor Kerken begon: bij bijeenkomsten van de christelijke politiek en voorgangers. Daarbij hield de politiek vast aan de scheiding van Kerk en Staat. “Maar sinds Napoleon om strategische redenen de kerktorens aan de Staat toe-eigende, zijn Staat en de christelijke Kerk aan elkaar vastgemetseld.” Schalkwijk stelde dat er genoeg geld is om de kerkgebouwen in eigen christelijke handen te houden, maar men kiest ervoor om dit niet te doen. Daarmee, waarschuwde hij, gooit de Nederlandse samenleving kind, badwater en bad weg. “De kernboodschap van ‘het kind’ Jezus, om liefde voor God, de naaste en jezelf te hebben. Het badwater, de kerkgemeenschap en haar leven, dient altijd verschoond en verfrist te worden. Zoals de reformatorische kerk aangeeft: semper reformanda, steeds hervormen en vernieuwen. De badkuip, de kerkgebouwen, zijn nodig voor christelijk, geestelijk en maatschappelijk leven. Huisvesting is een van de drie kernnoodzakelijkheden van de mens, naast eten en kleding.” Schalkwijk wees er ook op dat er zeven verschillende kerken kerkruimte zoeken: internationale, migranten, kerkplantingen, kerk startups, pioniersplekken, de innovatieve kerk en kerken die willen blijven. “Bij die laatste groep gaat het om gemeenteleden die helemaal niet uit het gebouw willen, maar besturen zien zaken anders.”

Workshops

In de zeven workshops van het symposium werd aandacht besteed aan belangrijke aspecten.

Financiering krijg je rond als twee van de drie aspecten er zijn: visie en locatie. Het derde is vermogen, dat komt en is er dan, vraag ernaar.

De kerk kan weer een middelpunt worden van de samenleving door open deuren. Praktisch: doe in steden de kerkdeuren open op warme dagen want dat is de koelste plek.

Hulp en advies bij kerkgebouwen gaat niet alleen om hulp bij afstoten, maar ook voor verkrijgen. Gebruik daarbij ook neutraal en professioneel advies. Wat als we de gebouwen in een fonds stoppen en het eigendom laten bij wie het is, maar het beheer veranderen. Dan sluizen we geen geld heen en weer in kerkelijk Nederland, maar gebruiken we wat wij hebben goed voor gebruik.

Verduurzaming was een ‘hot’ item waarbij het belangrijkste is dat er veel mogelijkheden zijn, Die kosten geld in het begin geld, maar leveren op termijn veel op.

Multifunctioneel gebruik van de kerk begint met een visie van jou als gemeente. Daarnaast de behoefte van de omwonenden, dan het ontwikkelen van een missie om dienstbaar te zijn aan de wijk, en de in te vullen functies (o.a. als energie-hub).

Succesvolle herbestemming, ‘als het maar weer gebruikt wordt’ en niet leegstaat, met een respectvol doorlopen proces, in interactie met de buurt en haar sociaal-maatschappelijke ondernemers. Laten we ‘de toekomst faciliteren’.

Een kerkbestuur overtuigen doe je door te realiseren dat je een geestelijke kant, een financiële kant en een gemeenschapskant hebt. Samen benaderen, werken en visie ontwikkelen, ook als gemeenteleden.

Den Haag

Tien jaar geleden zei de voorzitter van de Nederlandse Raad van Kerken: er is een één-op- één oplossing voor de kerkgebouwen, maar allereerst verschilt de locatie van gebouw en gemeente. Daarbij kan je de Rooms-katholieke (RK) kerkgebouwen vergeten, die ga je niet krijgen. In Den Haag, waar het symposium werd gehouden, zijn minimaal 30 kerken op zoek naar kerkruimte. De gemeenteraad praat over een subsidie van 650.000 euro voor één of meerdere kerkgebouwen om deze kerkgemeenschappen te helpen huisvesten. Den Haag heeft ook een beleid om kerkgebouwen allereerst als religieus gebouw te behouden.

Kansen

Er zijn in Den Haag kansen met kerkgebouwen die vrijkomen. St. Kerken voor Kerken is uitgenodigd om te praten bij het bisdom, de vertegenwoordiger van de Paus had een afgevaardigde gestuurd naar het symposium. Die was te gast in een kerkgebouw met een verhaal. Vroeger behoorde het toe aan de Rooms-katholieke kerk, maar jaren geleden wisselden zij van kerkgebouw met de Zevendedagsadventisten (ZDA). Het oude ZDA aan het Westeind is inmiddels gesloopt en omgebouwd tot flats. Het oude Rooms-katholieke gebouw wordt volop gebruikt voor zowel kerkelijke als maatschappelijke doeleinden, zoals de voedselbank. Momenteel maken drie kerken gebruik van het gebouw, maar er waren op een gegeven moment zelfs zes kerken gevestigd: de multiculturele ZDA, een Indonesische, een Nigeriaanse, een Ethiopisch-Eritrese, een Spaanse en een Surinaamse kerk.